Menkul kıymet piyasalarının sınıflandırılması

Menkul kıymetler piyasası veya borsa, hisse senedi ihracı ve dolaşımı sırasında oluşan ekonomik ilişkilerin toplamıdır. Piyasa, pek çok ülkenin ekonomik koşullarında bir dereceye kadar rolü olan katılımcıları aracılığıyla mali kaynakların yeniden dağıtımını yapıyor. Faaliyetleri sonucunda, büyük katılımcılar piyasada panik yaratabilir, böylece hisse senedi fiyatlarında düşüş ve finansal krizler yaşanabilir.

Menkul kıymetler piyasası, bir ticaret organizasyonunu veya piyasa katılımcıları arasındaki ilişkiyi karakterize eden çeşitli özelliklere göre sınıflandırılabilen karmaşık bir yapıdır. Menkul kıymet piyasasının sınıflandırılabildiği temel özellikler şunlardır:

Ticaret organizasyonuna göre:

Menkul kıymetler borsası, hisse alım/satım işlemlerinin bir borsa tarafından belirlenen kurallara uygun olarak gerçekleştiği organize bir pazardır. Sadece listelenen şirketlerin hisseleri borsaya çıkarılır;
Over The Counter menkul kıymetler piyasası, işlem koşullarının alıcı ve satıcıyla mutabık kaldığı düzenlenmemiş bir pazardır. Over The Counter piyasasında, listelenmeyen veya bir borsaya kote edilmek istenmeyen ihraççıların hisse senetleri dolaşıma girer.

Hisse senetlerinin ihraç ve dolaşım aşamalarına göre

Birincil piyasa, hisse senetlerinin ilk teklifinde bulunduğu bir pazardır. İlk teklif, özel ya da halka açık olabilir (IPO-ilk halka arz). Birinci örnekte, hisse senetleri belirli sayıda kişi tarafından finansal bilgiler açıklanmadan satın alınmaktadır. İkinci durumda, teklif, açıklanmış finansal göstergeler ile aracılar vasıtasıyla gerçekleşir.
İkincil piyasada, zaten ihraç edilmiş hisse senetlerinin yeniden satıldığı bir pazardır. Piyasanın ana katılımcıları, hisse senetlerinin alım-satım fiyatları arasındaki farktan para kazanan spekülatörlerdir.

Coğrafyaya göre

Ulusal piyasa; belirli bir devlet içinde, ekonomik birimler arasındaki mali kaynakların dağıtılmasının yer aldığı menkul kıymetler piyasasıdır;
Bölgesel piyasa; kapalı dolaşıma sahip belli bir bölgede bir piyasadır. Bölgesel piyasa bir ülkede oluşturulabilir, ancak aynı zamanda bazı ulusal piyasaları birleştirebilir;
Uluslararası piyasa; çeşitli ülkeler ve bölgeler arasında menkul kıymetler cirosunun gerçekleştiği ve bu sayede aralarında sermaye devri sağlandığı bir dünya piyasasıdır.

İhraç edenlere göre

DİBS piyasası; devlet bütçesi veya hükümet projelerinin açığının ödenmesi için ihraç edilen devlet borçlanma senetlerinin dolaşım piyasasıdır;
Menkul kıymetler piyasası; ticari işletmeler ihraççı olarak hareket eder.

İşlem türlerine göre:

Nakit piyasası; işlemlerin derhal yürütüldüğü (iki iş gününe kadar) bir piyasadır;
Türev piyasası; işlemlerin gecikmeli olarak yürütüldüğü türev menkul kıymetler piyasasıdır.

Ticaret yoluna göre

Geleneksel piyasa; borsada işlemlerin doğrudan satıcı ve alıcı arasında gerçekleştiği piyasadır;
Elektronik piyasa; işlemlerin hisse senedi ticaret terminali bulunan bilgisayar ağları vasıtasıyla yürütüldüğü piyasadır.

Dünya çapında bir ağ aracılığıyla menkul kıymet piyasasının gelişiminin bu aşamasında, ticaret hemen hemen herkes için erişilebilir haldedir. Ticaret terminalleri, gerçek zamanlı olarak bir borsadaki işlem akışını takip etmenize ve herhangi bir hisse senedi ile işlem yapabilmenize olanak tanırlar.